Είναι ένα σημαντικό και αξιόλογο έργο λαϊκής αρχιτεκτονικής, των περασμένων χρόνων, που κατασκευάστηκε από κατοίκους του Αγίου Θεοδώρου.
Ολόκληρος ο νερόμυλος είναι κτισμένος με αμμόπετρες, τις οποίες λατόμησαν από τις κατακόρυφες πλαγιές της κοιλάδας που δημιούργησε ο Πεντάσχοινος. Βρίσκεται στη νότια πλευρά του χωριού, κοντά στις όχθες του ποταμού.
Βλέποντας την κατασκευή του μύλου, αυτήν που διασώθηκε, συμπεραίνεις πως πρόκειται για έργο πρωτότυπο και αξιοθαύμαστο. Στη σημερινή του μορφή, παρουσιάζεται μια πέτρινη τοιχοποιία, μήκους έξι ως εφτά μέτρων, στηριγμένη σε τρεις ισομεγέθεις καμάρες, το ύψος των οποίων φτάνει τα δυο μέτρα.
Ιστορία
Αρχές του 19ου αιώνα στο χωριό Πάχνα της επαρχίας Λεμεσού που βρίσκεται κτισμένο στους πρόποδες του Τροόδους, δύο παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, γεννιούνται με διαφορά λίγες μέρες. Το αγόρι το ονόμασαν Αετό και το κορίτσι Ιφιγένεια. Οι πατεράδες έδωσαν τα χέρια και υποσχέθηκαν, όταν μεγαλώσουν τα παιδιά τους να τα παντρέψουν. Έδωσαν τον λόγο τους, που στην τότε εποχή ήταν ταυτόχρονα και συμβόλαιο τιμής.
Μεγαλώνοντας τα παιδιά, έγιναν οι καλύτεροι φίλοι. Ούτε για σκέψη να παντρευτούν μαζί. Φθάνοντας σε ηλικία γάμου, ο πατέρας της Ιφιγένειας μίλησε στον πατέρα του Αετού σχετικά με την υπόσχεση που έδωσαν πριν χρόνια. Μαζί ανακοίνωσαν την απόφαση τους στα παιδιά και τους είπαν ότι θα τους παντρέψουν.
Το βράδυ ο νεαρός πια άντρας, αφού μάζεψε τα λιγοστά ρούχα του, αποχαιρέτησε κρυφά την φίλη του, η οποία του έδωσε για ενθύμιο ένα μαντήλι κεντημένο με το όνομα της, δώρο από τον πατέρα της για τα 18 της χρόνια και έφυγε μέσα στο σκοτάδι, χωρίς να ξέρει και ο ίδιος που θα κατέληγε. Ήθελε να φύγει από το χωριό του και να πάει όσο μπορούσε πιο μακριά για αποφύγει να παντρευτεί την καλύτερη του φίλη.
Πέρασε από βουνά και λαγκάδια και αφήνοντας πίσω του πολλά χωριά, έφθασε στο μικτό χωριό Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας, το οποίο απείχε πολύ από το δικό του. Έψαξε να βρει τόπο για να κατοικήσει. Νότια του χωριού και στην ανατολική όχθη του ποταμού Πεντάσχοινος, βρήκε ένα νερόμυλο ο οποίος ήταν σε αχρησία. Ο ιδιοκτήτης του, μεγάλης ηλικίας και χωρίς κανένα συγγενή, δεν μπορούσε να τον δουλέψει. Συμφώνησαν λοιπόν με τον νεαρό, να του πουλήσει την περιουσία του και τον μύλο μαζί και να τον πληρώσει σε δύο χρόνια.
Στο χωριό Πάχνα, όταν μαθεύτηκε ότι ο νεαρός Αετός έφυγε και δεν θα γυρνούσε ποτέ, ο πατέρας της Ιφιγένειας θεώρησε την πράξη του ατιμωτική για τον ίδιο και την οικογένεια του και ορκίστηκε να τον σκοτώσει. Μίσθωσε δύο, γνωστούς τότε Τούρκους δολοφόνους και τους έδωσε εντολή να τον αναζητήσουν σε ολόκληρο το νησί και όπου τον βρουν να τον σκοτώσουν.
Τα χρόνια περνούσαν και οι δολοφόνοι γυρνούσαν από χωριό σε χωριό ψάχνοντας να βρουν το Αετό. Πλησίαζαν Χριστούγεννα όταν έφθασαν στον Άγιο Θεόδωρο. Ρώτησαν αν ήξεραν κάποιον με το όνομα Αετός και τους είπαν που θα τον έβρισκαν. Προχώρησαν νότια από το χωριό και σε λίγη ώρα είδαν από μακριά τον νερόμυλο του Αετού. Έπειτα, κρύφτηκαν στην κοίτη του ποταμού και περίμεναν να νυχτώσει.
Μετά από ώρες το πρώτο σκοτάδι έφερε μαζί του και μεγάλη μπόρα. Έτσι οι δολοφόνοι κτύπησαν την πόρτα του σπιτιού του Αετού, παριστάνοντας τους στρατοκόπους που έχασαν τον δρόμο τους μέσα στο σκοτάδι.
Ο Αετός τους λυπήθηκε και τους άνοιξε την πόρτα. Τους πρόσφερε στεγνά ρούχα, ζεστασιά, πλούσιο φαγητό και έστρωσε στρωσίδια δίπλα από το τζάκι.
Τα χαράματα, οι δυο δολοφόνοι, ξύπνησαν για να τελειώσουν την δουλεία που είχαν πληρωθεί για να κάνουν. Όμως η καλοσύνη και η φιλοξενία του Αετού δεν τους επέτρεψαν να την ολοκληρώσουν. Είπαν την αλήθεια στον Αετό και συμφώνησαν να πουν ψέματα στον πατέρα της Ιφιγένειας ότι τον σκότωσαν αλλά για να γίνουν πιστευτοί έβγαλε το μαντήλι της Ιφιγένειας που φύλαγε με ευλάβεια τόσα χρόνια.
Άλλαξε το όνομα του και το έκανε Χατζατός (Χατζή Αετός). Έτσι, όλοι πήγαιναν να αλέσουν το σιτάρι τους στο νερόμυλο του Χατζατού.
Πηγές:
- Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας το δώρο του Πεντασχοίνου, Κώστας Παπαγεωργίου, 2009
- www.ix-andromeda.com
